مقابله با معضل بزرگ زباله های پلاستیکی
مواد پلاستیکی با توجه به قابلیت های فراوان و همچنین ارزان قیمت بودنشان، به شکل های مختلف در زندگی روزمره مورد استفاده قرار می گیرد، اما پلاستیک فسادناپذیر است و بنابراین تعجبی ندارد اگر زباله های پلاستیکی به عنوان یکی از بزرگ ترین معضلات زیست محیطی در دنیای امروز شناخته شود.
کشور ما از جمله بزرگ ترین تولیدکنندگان مواد پلاستیکی است. استفاده از مواد پلاستیکی در زندگی روزمره تا جایی پیش رفته که به نظر می رسد حذف پلاستیک از زندگی امروزی امکان پذیر نیست.
یکی از تجربه های موفق برای مقابله با بحران زباله های پلاستیک در کشورهایی مانند ژاپن و بعضی از کشورهای غربی، اخذ مالیات به ازای مصرف محصولات پلاستیکی است.
در ایتالیا، بلژیک و بعضی از دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا، این راهکار به عنوان تمهیدی برای کاهش مصرف کیسه ها و مواد پلاستیکی مورد توجه قرار گرفته و نزد شهروندان شهرهای مختلف این کشورها پذیرفته شده است.
راهکار دیگری که می تواند نقش مهمی در کاهش حجم زباله های پلاستیکی باشد و متاسفانه در کشور ما آن طور که باید مورد توجه قرار نگرفته، این است که در بسیاری از کشورها قیمت تمام شده محصولات غذایی یا هر نوع کالای دیگری که در بسته بندی پلاستیکی عرضه می شود، چند برابر قیمت محتوای داخلی آن در نظر گرفته می شود تا خریدار انگیزه داشته باشد، پس از خرید، بسته بندی پلاستیکی کالایی که خریده است را به محل خرید کالا بازگرداند و در ازای آن پول اضافی که پرداخت کرده را پس بگیرد.
برای مثال اگر قیمت یک بطری کوچک آب معدنی ۵۰۰ تومان باشد، خریدار برای خرید آن باید هزار تومان پرداخت کند و در صورتی که پس از مصرف، بطری پلاستیکی خالی را برگرداند، ۵۰۰ تومان به او برگردانده می شود. این راهکار از پراکندگی زباله های پلاستیکی در سطح طبیعت تا حد زیادی جلوگیری می کند.
بررسی های آماری نشان می دهد زمان تجزیه کامل محصولات پلاستیکی بر حسب شرایط اقلیمی بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ سال است و هرچه میزان دما و رطوبت بیشتر باشد، مدت زمان کمتری طول می کشد تا زباله های پلاستیکی تجزیه شود.
در کشور ما معمولا این زمان بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ سال است که بسیار طولانی است بنابراین ما باید حتما در این زمینه فرهنگ سازی کنیم؛ البته علاوه بر فرهنگ سازی باید به دنبال ارائه محصولات جایگزین هم باشیم. امروزه مواد پلاستیکی قابل بازیافت هم به بازار عرضه شده که خوشبختانه شهرداری تهران هم از سال گذشته در میادین میوه و تره بار کیسه های پلاستیکی قابل بازیافت را توزیع کرده است.
حمایت دولت از تولید کیسه های قابل بازیافت و سرمایه گذاری برای تولید این کیسه ها می تواند نقش مهمی در کاهش حجم زباله های پلاستیکی داشته باشد. تولید کیسه های قابل بازیافت در مقایسه با کیسه های نایلونی معمولی هزینه بیشتری دارد و این موضوع موجب می شود سرمایه گذار و خریدار برای جایگزینی این کیسه ها به جای کیسه های معمولی انگیزه لازم را نداشته باشند.
اگر دولت برای این کار بودجه ای را اختصاص دهد، نه تنها ضرر نمی کند، بلکه این کار می تواند از نظر اقتصادی به نفع دولت باشد. شهرداری ها همه ساله مبالغ قابل توجهی را برای خلاص شدن از زباله های پلاستیکی هزینه می کنند.
روزانه ۵۰۰ تن زباله پلاستیکی در داخل کشور تولید می شود، بر این اساس به طور متوسط همه ساله ۱۷۷ هزار تن زباله در ایران تولید می شود که این رقم با توجه به میزان جمعیت کشور در سطح دنیا یکی از بالاترین رقم هاست.
گفته می شود هر شهروند ایرانی روزانه به طور متوسط سه کیسه پلاستیکی مصرف می کند. اگر فقط از طریق فرهنگسازی، شهروندان ایرانی را وادار کنیم حداقل روزی یک کیسه پلاستیکی کمتر مصرف کنند، ۸۱۶ میلیون کیسه پلاستیکی در سال کمتر مصرف می شود که رقم قابل توجهی است. اگر این راهکارها همزمان مورد توجه قرار گیرد، می توانیم امیدوار باشیم در نهایت بتوانیم از شر زباله های پلاستیکی خلاص شویم. برخلاف آنچه تصور می شود بازیافت زباله های پلاستیکی امکان پذیر است.
چنانچه ژاپنی ها هم در زمینه بازیافت زباله های پلاستیک و تولید سوخت از این مواد کارهایی را انجام داده اند. پلاستیک ها از مواد نفتی تهیه می شود که حامل انرژی است بنابراین می توان مجدد در چرخه سوختی از آن استفاده کرد، اما فرایندی که به تولید انرژی منجر می شود، به استفاده از فیلترهای گرانقیمت و دقیقی نیاز دارد که در ایران وجود ندارد.
اگر مواد پلاستیکی در فضای آزاد و بدون در نظر گرفته تمهیدات محیط زیستی سوزانده شود تا از انرژی آن استفاده شود، با توجه به میزان مواد آلاینده ای که وارد اتمسفر می کند، بیشتر از این که مفید باشد و به تولید انرژی منجر شود، مضر است. نکته دیگری که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد، این است که مواد پلاستیکی ضریب هرز آب را در طبیعت ایران افزایش می دهد.
در حقیقت مواد پلاستیک که به عنوان زباله دور انداخته می شود موجب می شود از ورود قطرات باران به داخل خاک جلوگیری شود و به این ترتیب به جای این که قطرات باران وارد خاک شده و سفره های زیرزمینی را تغذیه کند، روی سطح خاک جریان پیدا کرده و به این ترتیب سرعت هرز آب و ضریب روان آب افزایش پیدا می کند. اگر روان آب ها روی سطح شیبدار قرار گیرد، به تولید سیلاب های خطرناکی منجر می شود که متاسفانه گاهی شاهد خسارت های سنگین ناشی از این پدیده هستیم.
به تازگی در این زمینه پژوهشی در بنگلادش انجام شده است که نتایج حاصل از آن نشان می دهد مهم ترین عامل تشدید سیل و فرسایش خاک، وجود حجم قابل توجهی از کیسه های پلاستیکی است بنابراین دولت ها باید به سرمایه گذاری در این زمینه تشویق شوند یا از افرادی که در این زمینه سرمایه گذاری می کنند، حمایت کنند و هرگز از هزینه ای که در قبال این کار متحمل می شوند، هراسی نداشته باشند؛ چراکه به ازای این هزینه می توانند خاک و آب کشورشان را که ارزشمندترین مواد حیاتی است، حفظ کرده و کیفیت آن ها را بهبود بخشند.
تولید پلاستیک های زیست تخریب پذیر یا به عبارتی قابل بازیافت، فناوری جدیدی است. این نوع پلاستیک ها به طور محدود در دو کارگاه نزدیکی تهران تولید می شود اما از آنجا که تولید آن انبوه نیست و هنوز از تولید این نوع پلاستیک ها حمایت لازم نشده است، در رقابت با محصولات پلاستیکی که پتروشیمی ها به صورت انبوه تولید می کنند، حرفی برای گفتن ندارد.
اگر حمایت بعضی از شهرداری های کلانشهرها نبود، همین واحدهای اندک هم از فعالیت بازمی ماندند. به طور کلی این راهکارها می تواند نقش بسیار مهمی در کاهش هزینه های بهداشتی و محیط زیستی و پایداری اکولوژیکی کشور داشته باشد.
شهروندان می توانند همچون گذشته از کیسه های پارچه ای به عنوان جایگزین مناسبی برای کیسه های پلاستیکی استفاده کنند. در پایان باید به این نکته خیلی مهم توجه کرد که هر شهروند به تنهایی می تواند بیشتر از کل مجموعه دولت در بهبود شرایط محیط زیست اطراف خود تاثیرگذار باشد.
