فرق گلیسیرین خوراکی و غیرخوراکی

گلیسیرین که با نام گلیسرول نیز شناخته می‌شود، نقشی محوری و اساسی در بسیاری از کاربردهای صنعتی ایفا می‌کند. همچنین با حضور در زنجیره‌های تأمین، به عنوان یک ماده اولیه ضروری در تعداد بی‌شماری از محصولات نهایی به کار می‌رود. این مایع با فرمول شیمیایی C₃H₈O₃ که از اتم‌های کربن، هیدروژن و اکسیژن تشکیل شده است، عمدتاً بی‌رنگ و بی‌بو بوده و میزان وضوح آن به درجه خلوص ماده بستگی دارد. خواص شیمیایی این ماده، اساس بسیاری از فرآیندهای تولید و محصولات نهایی کاربردی، از جمله محصولات شوینده و بهداشتی، داروها، لوازم آرایشی، مواد غذایی و نوشیدنی‌ها را شکل می‌دهد.

با توجه به حساسیت و استانداردهای سخت‌گیرانه صنایع مختلف، گلیسیرین در درجات خلوص متفاوتی تولید می‌شود. به همین دلیل، درک تفاوت بین دو دسته اصلی گلیسیرین خوراکی و گلیسیرین غیرخوراکی، برای هر مصرف‌کننده یا تولیدکننده‌ای ضروری است. این تفاوت تنها در خلوص شیمیایی خلاصه نمی‌شود؛ بلکه منبع تولید، فرآیندهای پالایش و میزان مجاز ناخالصی‌ها را نیز در بر می‌گیرد که مستقیماً بر ایمنی و کاربرد نهایی محصول تأثیر می‌گذارد.

در این مقاله، قصد داریم به طور جامع به بررسی فرق گلیسیرین خوراکی و غیرخوراکی بپردازیم تا بتوانید با آگاهی کامل، محصول مناسب برای نیازهای خاص خود را انتخاب نمایید.

گلیسیرین خوراکی چیست؟

گلیسیرین خوراکی که با نام گلیسرول نیز شناخته می‌شود، مایعی بی‌رنگ، بی‌بو و غلیظ است که از چربی‌ها و روغن‌های طبیعی حیوانی و اغلب گیاهی به دست می‌آید. برای اطمینان از سلامت و بی‌خطری آن جهت مصرف توسط انسان، این محصول حتماً باید تحت مراحل دقیق پالایش و خالص‌سازی قرار گیرد تا به بالاترین حد خلوص برسد.

این ماده در دسته افزودنی‌های خوراکی و غذایی طبقه‌بندی می‌شود و عمدتاً در صنایع غذایی به عنوان شیرین‌کننده، رطوبت‌نگهدار و نگهدارنده مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همچنین به دلیل غیرسمی بودن و ایمنی کامل برای مصرف انسان، یک ترکیب چندمنظوره محسوب می‌شود و در انواع محصولات غذایی، اقلام آرایشی و بهداشتی و فرآورده‌های دارویی کاربرد دارد.

گلیسیرین غیرخوراکی چیست؟

گلیسیرین غیرخوراکی که با نام گرید صنعتی نیز شناخته می‌شود، مایعی شفاف و فاقد بو است که از لحاظ شیمیایی با نوع خوراکی یکسان است، اما در فرآیند تولید و تصفیه با آن تفاوت دارد.

این ماده یک محصول جانبی مهم است که هنگام تولید دو ماده رایج دیگر، یعنی صابون و سوخت بیودیزل، به وجود می‌آید. برای تولید این نوع، روغن‌های گیاهی با روش‌هایی مانند اعمال گرما و فشار یا استفاده از مواد شیمیایی مانند قلیاها یا الکل‌ها، تجزیه شده و گلیسیرین از ترکیب اصلی جدا می‌گردد.

نکته مهم در مورد گلیسیرین صنعتی این است که درجه خلوص پایین‌تری دارد و به اندازه گلیسیرین خوراکی تصفیه نمی‌شود. به دلیل وجود ناخالصی‌ها و باقی‌مانده‌های شیمیایی فرآیند تولید، استفاده از آن برای انسان در قالب خوراکی یا دارویی ممنوع است و منحصراً در موارد غیرخوراکی و صنعتی به کار می‌رود.

تفاوت گلیسیرین خوراکی و صنعتی

همان طور که پیش‌تر گفته شد، مهم‌ترین فرق گلیسیرین خوراکی و غیرخوراکی در نحوه تولید و سطح خلوص است که تغییر خواص و موارد کاربرد آن‌ها را به دنبال دارد. گلیسیرین خوراکی از منابع گیاهی ایمن، از جمله روغن‌هایی مانند سویا، نارگیل یا خرما، استخراج و تصفیه می‌شود. این منشأ طبیعی باعث شده تا به عنوان یک افزودنی بی‌ضرر شناخته شود و به صورت وسیع در تولید محصولات غذایی، داروها، شوینده‌ها و لوازم آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار گیرد.

از نظر تغذیه‌ای، گلیسیرین خوراکی نسبت به شکر معمولی کالری پایین‌تری دارد؛ به طوری که یک قاشق چای‌خوری آن حدود ۲۷ کیلوکالری انرژی دارد. علاوه بر مزیت کالری پایین، استفاده از این شیرین‌کننده برخلاف قندهای رایج، خطر پوسیدگی دندان را کاهش می‌دهد.

علاوه بر این، در ساخت انواع نوشیدنی‌ها، از جمله نوشابه‌های گازدار و آبمیوه‌ها، هم به عنوان ماده‌ای برای ایجاد طعم دلپذیر و هم به عنوان شیرین‌کننده به کار می‌رود. در فرآیند تولید محصولات قنادی مانند شیرینی‌ها، شکلات‌ها، فوندانت و آدامس‌ها نیز بسیار حیاتی است؛ در این محصولات، نقش آن حفظ رطوبت برای افزایش ماندگاری، کارکرد به عنوان نگهدارنده و بهبود بافت برای نرم شدن محصول است. افزون بر این، در تولید محصولاتی چون سس‌ها، ماکارونی و رشته فرنگی نیز برای بهبود بافت و قوام مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در نقطه مقابل گلیسیرین با درجه خلوص بالا که در مواد غذایی استفاده می‌شود، گلیسیرین گرید صنعتی یا غیرخوراکی قرار دارد. این نوع ماده معمولاً در تأسیسات شیمیایی و به صورت سنتز شده از مشتقات نفتی یا پتروشیمی تولید می‌گردد. از آنجایی که فرآیند تصفیه و پالایش این گلیسیرین به اندازه نوع خوراکی دقیق و کامل نیست، ناخالصی‌های زیادی در ترکیب نهایی آن باقی می‌ماند. به همین دلیل، مصرف آن برای انسان ممنوع بوده و می‌تواند خطرناک باشد. با این حال، گلیسیرین صنعتی کاربردهای فراوانی در بخش‌های مختلف تولیدی دارد؛ از جمله در ساخت رنگ‌های مخصوص خودرو، تولید خمیر کاغذ، مصارف نظامی و حتی در صنعت فیلم‌سازی.

در حوزه رنگ و پوشش‌های رزینی نیز این ماده در ساخت انواع رنگ، رزین و لاک مورد استفاده قرار می‌گیرد. افزودن گلیسیرین به این محصولات باعث افزایش انعطاف‌پذیری، افزایش ثبات رنگ و در نهایت ارتقای کیفیت کلی آن‌ها می‌شود. علاوه بر این، در بخش کشاورزی نیز استفاده‌های متعددی از این ماده به عمل می‌آید؛ از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به استفاده از گلیسیرین به عنوان عامل ضدیخ برای حفاظت از موتور ادوات و ماشین‌آلات کشاورزی، نقش آن به عنوان یک حلال در ترکیبات آفت‌کش‌ها و قارچ‌کش‌ها و همچنین کاربرد آن در بهتر شدن کیفیت بذرها و نهال‌ها جهت افزایش قدرت جوانه‌زنی اشاره کرد.

تفاوت گلیسیرین و گلیسرول

گلیسیرین و گلیسرول در اصل یک ترکیب شیمیایی واحد هستند. همانطور که پیش از این نیز اشاره کردیم، گلیسیرین در واقع نام رایج و متداول گلیسرول است و این دو واژه در صنایع و کاربردهای گوناگون، به صورت مترادف و جایگزین یکدیگر به کار می‌روند. فرمول شیمیایی هر دوی آن‌ها C₃H₈O₃​ است و به عنوان یک الکل سه‌عاملی شناخته می‌شوند. همان طور که قبل‌تر گفته شد این مولکول چندقابلیتی، شفاف، کاملاً بدون بو و چسبناک بوده و دارای ویژگی‌های جاذب رطوبت همراه با طعمی شیرین است.

با این حال، اصطلاحات مورد استفاده بسته به صنعت و زمینه کاربرد متفاوت است:

• گلیسرول: این نام مورد تأیید IUPAC است که در اسناد علمی یا صنعتی برای اشاره به خود ترکیب خالص، اعم از شکل خام یا نیمه‌تصفیه‌شده، به کار می‌رود.
• گلیسیرین: این اصطلاح بیشتر در بازار، محصولات مصرفی و آرایشی استفاده می‌شود و معمولاً به درجه خلوص بسیار بالای این ماده برای مصارف موضعی یا خوراکی اشاره دارد.

بنابراین، آیا گلیسیرین همان گلیسرول است؟ از نظر فنی، بله. اما فرق گلیسیرین و گلیسرول اغلب در کاربرد، برچسب‌گذاری و الزامات خلوص آن‌ها در صنایع مختلف نهفته است. به طور کلی، اغلب در تجارت و کاربردهای عمومی از واژه گلیسیرین استفاده می‌گردد؛ در حالی که در متون علمی و شیمیایی، گلیسرول ترجیح داده می‌شود.

کدام گلیسیرین مناسب کار شماست؟

انتخاب گلیسیرین مناسب کاملاً به هدف نهایی تولید بستگی دارد؛ توجه به فرق گلیسیرین خوراکی و غیرخوراکی یک تصمیم حیاتی است که نباید نادیده گرفته شود. اگر محصول نهایی قرار است خورده شود، استنشاق گردد یا در تماس مستقیم و طولانی مدت با بدن باشد، مانند دارو، غذا، یا محصولات آرایشی حساس، تنها و تنها باید از گلیسیرین خوراکی استفاده کرد. این گرید، بالاترین سطح تصفیه را دارد و تضمین می‌کند که عاری از متانول و سایر ناخالصی‌های سمی موجود در گریدهای صنعتی است.

در مقابل، گلیسیرین غیرخوراکی یا صنعتی با خلوص پایین‌تر، تنها برای مصارف فنی مانند تولید بیودیزل، رنگ، شوینده‌ها یا روان‌کننده‌های صنعتی مناسب است؛ توجه به این نکته ضروری است که استفاده از این گرید در هر نوع محصولی که با مصرف انسانی مرتبط باشد، نه تنها غیراستاندارد، بلکه خطرناک خواهد بود.