مضرات مواد شوینده برای محیط زیست

با نزدیک شدن به ایام نوروز و سال جدید تقریبا تمام خانواده‌های ایرانی آستین بالا می‌زنند و شروع به گردگیری و نظافت و خانه‌تکانی محل زندگی خود می‌کنند. به همین دلیل یکی از پرکاربردترین مواد در این روزها مواد شوینده، سفیدکننده و ضدعفونی کننده هستند که همه برای شستشو و نظافت وسایل به آنها نیاز دارند.

این مواد با توجه به ترکیبات موجود در خود، در صورت استفاده می‌توانند پاکیزگی را به ارمغان بیاورند، ولی در عین حال اگر در مصرف آن ها ملاحظات خاصی انجام نشود، می‌توانند به همان اندازه برای فرد و محیط او مضر باشند.

طبق بررسی‌های انجام شده، استفاده بی‌رویه از محصولات شوینده و پاک‌کننده یکی از عوامل مهم خطرساز محیط زیست و به خصوص منابع آب است که به صورت غیرمستقیم سلامت افراد را در معرض خطر قرار می‌دهد.

اهمیت این موضوع باعث شد تا با دکتر رضا عزتیان، متخصص مهندسی محیط زیست و رییس اداره خدمات بهداشت حرفه‌ای و مشاغل خاص وزارت بهداشت در مورد مسایل و عوارض زیست محیطی استفاده بی‌رویه از شوینده‌ها گفتگو کنیم:

چرا استفاده بهینه از مواد شوینده، در چند سال اخیر تا این حد مورد توجه قرار گرفته است؟

در واقع شوینده‌ها به دلیل ساختار ویژه مولکولی خود دارای ویژگی‌های خاصی هستند که همین ویژگی‌ها باعث خاصیت شویندگی‌ آنها می‌شود. این مولکول‌ها از یک طرف در آب و از طرف دیگر، در چربی قابل حل هستند، یعنی این مواد از یک سو چربی را در خود حل می‌کنند و از سوی دیگر، خود در آب حل می‌شوند. به این ترتیب، با عمل شستشو، ترکیبات مواد شوینده که بخش عمده آن ها کربن، گوگرد و نیتروژن است،‌ به صورت محلول وارد‌ آب می‏شوند و این آب دیگر دارای خواص قبلی خود نیست.

وجود ترکیبات نیتروژن به میزان بالا در آب حتی در کودکان به مرگ منجر می‌شود. این نوع مسمومیت به دلیل بروز رنگ کبود در پوست به “نشانگان مرگ آبی” موسوم است.

با توجه به حجم بالای آب در کره زمین آیا این مساله می‌تواند نگران‌کننده باشد؟

این درست است که بخش عمده‌ای از سطح کره زمین را آب فرا گرفته، اما فقط بخش کوچکی از این آب برای مصارفی مثل شرب، کشاورزی و صنعت قابل استفاده است، مثلا در کشور ما از حدود 400 میلیارد مترمکعب آبی که به صورت بارش‌های جوی سالیانه به زمین می‌رسد، تنها حدود صد میلیارد متر مکعب آن قابل بازیافت و استفاده است. پس به این ترتیب اهمیت منابع آب – چه آب‌های جاری و چه سفره‌های زیرزمینی- مشخص می‌شود.

درباره تاثیر شوینده‌ها بر محیط زیست بیشتر توضیح دهید؟

مواد شوینده، سفیدکننده و پاک‌کننده با فرمول مولکولی خاص خود به صورت محلول در آب، وارد سیستم پساب خانگی می‌شوند. با توجه به اینکه در شهری مثل تهران سیستم فاضلاب وجود ندارد، این پساب از طریق چاه‌های فاضلاب به طور مستقیم وارد منابع محدود آب زیرزمینی می‌شود و این منابع را به مواد شیمیایی که عمدتا کربن، گوگرد، هالوژن‌ها و نیتروژن هستند آلوده می‌کند. از طرف دیگر این مواد شیمیایی در محیط آبی، بستر مناسبی برای ایجاد ترکیبات جدید دارند و ترکیباتی مثل هالوآلکان‌ها را به وجود می‌آورند و باز کیفیت آب را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

این آلودگی‌ها چه تاثیری بر سلامت انسان دارند؟

در بسیاری از مناطق، از منابع آب زیرزمینی برای شرب استفاده می‌شود. ازت و ترکیبات نیتروژن در درازمدت باعث بروز سرطان‌های گوناگون در انسان می‌شود. به علاوه این مواد در کوتاه‌مدت هم موجب مسمومیت‌های مختلف می‌شوند.

وجود ترکیبات نیتروژن به میزان بالا در آب حتی در کودکان به مرگ منجر می‌شود. این نوع مسمومیت به دلیل بروز رنگ کبود در پوست به “نشانگان مرگ آبی” موسوم است.

ترکیباتی که از طریق شوینده‌ها وارد منابع آب زیرزمینی می‌شوند، به طور غیرمستقیم هم بر سلامت انسان تاثیر می‌گذارند. وجود برخی ترکیبات کربنی در این آب‌ها باعث ازدیاد گونه‌های علف‌های هرز در زمین‌های زراعی می‌شود.

از موارد دیگر در این مورد می‌توان به افزایش میزان گوگرد و ازت در محصولات کشاورزی اشاره کرد که کیفیت این محصولات را کاهش می‌دهد. وجود این مواد در محصولات کشاورزی باعث آسیب به انسان می‌شود. به علاوه یکی از فاکتورهای مورد ارزیابی کشورهای مختلف در واردات محصولات کشاورزی، میزان ازت و گوگرد در محصولات است و این مساله باعث زیان‌های اقتصادی نیز می‌شود.

و نکته آخر؟

به نظر من استفاده بی‌رویه از مواد شوینده و پاک‌کننده اگر چه در ظاهر کمک به سلامت و پاکیزگی است، ولی اگر کمی عمیق‌تر نگاه کنیم خواهیم دید که پساب‌های حاصل از این مواد در چرخه‌های کوتاه یا بلند مجددا وارد سیستم زندگی ما می‌شوند و سلامت افراد را به خطر می‌اندازند.